Neil Young. Ozzy Osbourne. Chris Martin. Barbra Streisand. Huub van der Lubbe. Lars Ulrich. Ze hebben iets gemeen: een constante piep in hun oor. Neil Young maakte het lichtvoetige Harvest Moon omdat zijn gehoor geen harder geluid verdroeg. Brian Johnson van AC/DC moest er het optreden voor opgeven, en ook voor Huub van der Lubbe was het stoppen met De Dijk ingegeven door het niet aflatende suizen in zijn oor. Hoe is het om te musiceren met zo’n piep?
Ondereken hier de petitie "Artists Against Tinnitus"
De Gezondheidsraad adviseerde deze week aan de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om het maximale geluidsniveau van versterkte muziek naar 100 decibel terug te brengen. De eerder afgesproken norm is 103 decibel, een gemiddelde dat wordt gemeten over een kwartier. Geen kleine stap, die decibellen minder, want dat is ongeveer de helft zachter.
Remko Edelaar, solofagottist in het Nederlands Philharmonisch Orkest en daarnaast belastingadviseur, heeft tinnitus. "Als fagottist zit je rot”, zegt hij: voor de pauken, dichtbij het koper. Tinnitus, zegt hij, is voor blazers de gewoonste zaak van de wereld: "Het overgrote merendeel” van zijn collega’s heeft er last van. Juist daarom moeten we zoeken naar oplossingen”, zegt hij. Hij verwijt niemand iets: collega’s houden rekening met elkaar. Koperblazers waarschuwen voor de luidste passages en houden zich in bij repetities. Daarnaast staan er geluidsschermen binnen het orkest en worden oordoppen verstrekt die tot 25 decibel afdempen.
Stevige gehoorschade hebben we allemaal, maar een deel is te verhelpen
"In 2012 werd het piepen bij mij zo erg dat ik de radeloosheid nabij was. De arts zei: deal ermee, er is niet veel aan te doen. Maar ik ben nu van 95 procent van mijn klachten af door massagesessies bij Marieke Schut, die hoboïste is in het Asko | Schonberg ensemble en daarnaast osteopaat. Na een harde symfonie van Sibelius was de piep laatst weer veel erger, na een behandelsessie bij haar weer veel minder. Weten dat ik er op die manier iets aan kan laten doen, neemt veel zorgen weg. Stevige gehoorschade hebben we allemaal. Maar een deel heeft te maken met spieren, en is te verhelpen. En een deel ook niet. Mijn collega Marcel Geraeds, klarinettist, is nu bezig met het ontwikkelen en testen van VR-therapie om tinnitus die samenhangt met gehoorschade, en niet met spierspanning beter beheersbaar te maken.”
Symfonische climaxen
Audioloog en klinisch fysicus Jan de Laat van de Universiteit Leiden zat in de commissie die het rapport van de Gezondheidsraad opstelde. In zijn spreekuur zag hij de afgelopen tien jaar "in toenemende mate” patiënten met gehoorschade uit de muzieksector: dj’s, geluidstechnici én musici – zowel uit de versterkte (pop) als niet versterkte (klassieke) hoek. "In Nederland spelen twee miljoen mensen muziek: er is gelukkig steeds meer bewustzijn van hoe belangrijk goede gehoorbescherming dan is”, zegt De Laat. "Ik speel zelf ook hobo in een orkest en ervaar aan den lijve hoe geluid té intens kan zijn. Ik heb de afgelopen twintig jaar ook veel orkestmusici op mijn spreekuur gehad, het Rotterdams Philharmonisch stond erom bekend dat het hard speelde.”
Bij symfonische climaxen bereikt ook een (niet versterkt) orkest dan al snel een geluidssterkte van ruim boven de 80 decibel. "Daar begint het risico”, aldus De Laat. Dat geldt met name voor koper- en houtblazers, slagwerkers en de achterste rijen van de strijkers, die tegen de blazers aanzitten. "Ik schat dat nu tien à twintig procent van de musici gehoorbescherming gebruikt, dat kan beter.”
Componist Stephen Emmer, die onder meer de televisieleaders schreef van het NOS Journaal en RTL Nieuws, heeft zelf al tien jaar tinnitus. "In het begin dacht ik eraan me te laten omscholen, omdat ik me gewoon niet kon concentreren”, vertelt Emmer. "Het was een constante ruis, en als ik gestresst was kwam daar ook een piep bij. Die heeft een bepaalde toonhoogte, die clashte met het stuk waar ik mee bezig was. Dat was gewoon vals. Gelukkig heb ik die piep nu onder controle, met behulp van ademhalingstechnieken.”
Hoe groot het probleem is? Emmer: "Ik vroeg aan een geluidstechnicus of hij nog meer mensen kenden met tinnitus. Hij zei: ‘wie niet?’ Zeker de helft van de professionals loopt ermee, is mijn inschatting. Ze krijgen vaak te horen dat ze er maar aan moeten wennen, maar dat is echt een dooddoener.”
Medische oplossing
Emmer is een petitie gestart en heeft een stichting opgericht, Artists Against Tinnitus, waarmee hij overheid, medische sector en farmaceutische industrie verzoekt om binnen afzienbare tijd tot een concrete medische oplossing te komen. Hij vindt dat bij de evaluatie van het rapport meer mensen betrokken moeten worden dan de partijen die nu zijn uitgenodigd, want dat zijn, zegt Emmer, veelal partijen met economisch belang. "Ik vind dat ook artiesten gehoord moeten worden. En ook de farmaceutische industrie moet meer onderzoek naar tinnitus gaan doen. Als het om geld gaat willen wij als artiesten best meedenken, met bijvoorbeeld een benefietconcert.”
Concertzalen, evenementenmakers en de horeca hebben al aangegeven niet aan de nieuwe decibelnorm te willen voldoen. Gehoorschade, zo zegt bijvoorbeeld branchevereniging KHN, kan ook op de werkvloer of met muziek luisteren via oortjes worden opgelopen. Op 8 december gaat de Kamer in debat over het rapport van de Gezondheidsraad.
[NRC - Mischa Spel & Peter van der Ploeg - 2 December 2022]
